W połowie grudnia, praktycznie wszyscy obywatele pochłonięci są przygotowaniami do świąt. Zakupy świąteczne, gotowanie, sprzątanie pochłaniają nawet najbardziej zapracowanych przedsiębiorców z branży budowlanej. W okresie tym, szczególnie łatwo więc przeoczyć lub wyłapać nowe regulacje prawne, które mogą mieć znaczenie w codziennej działalności gospodarczej branży budowlanej. W tym kontekście warto więc zwrócić uwagę na podpisaną przez prezydenta w dniu 17 grudnia 2024 r. ustawę z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1907) – dalej jako „UOC”.
Ustawa UOC weszła w życie w dniu 1 stycznia 2025 r. (za wyjątkiem niektórych regulacji, które jednak nie dotyczą bezpośrednio branży budowlanej) i warto o niej pamiętać, albowiem niektóre regulacje zawarte w ustawie mają istotny wpływ na sektor budowlany w Polsce.
Należy zauważyć bowiem, że właściciele lub zarządcy budynków mieszkalnych wielorodzinnych i garaży podziemnych są adresatami szczególnych obowiązków UOC związanych z zapewnieniem ochrony ludności przed zagrożeniami mogącymi powstać w wyniku klęsk żywiołowych, aktów terrorystycznych lub działań wojennych.
I tak oto przepisy rozdziału 9 UOC dotyczą obiektów zbiorowej ochrony. W celu ochrony ludności przed skutkami zagrożeń, w szczególności klęsk żywiołowych, działań terrorystycznych lub działań wojennych przewiduje się obiekty zbiorowej ochrony w postaci schronu, ukrycia lub miejsca doraźnego schronienia. Zgodnie z art. 83 UOC obiekt budowlany albo jego część uznaje się za budowlę ochronną na podstawie wyznaczenia przez właściwy organ ochrony ludności, na podstawie porozumienia właściwego organu ochrony ludności z właścicielem lub zarządcą budynku albo na podstawie decyzji właściwego organu ochrony ludności. Zgodnie z art. 87 ustawy w celu zapewnienia realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda mogą zawrzeć z właścicielem lub zarządcą nieruchomości porozumienie o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną. W porozumieniu określa się szczegółowe obowiązki właściciela lub zarządcy oraz warunki użytkowania budowli ochronnej, w zakresie przewidzianym przez UOC. W porozumieniu zawiera się postanowienie o obowiązku 6 udostępnienia budowli ochronnej na cele ochrony ludności na polecenie organu ochrony ludności. Wypowiedzenie porozumienia przez właściciela lub zarządcę budowli ochronnej wymaga zgody właściwego organu ochrony ludności.
Przepis art. 88 UOC przewiduje zaś, że jeżeli jest to uzasadnione koniecznością realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda, mogą uznać w drodze decyzji administracyjnej obiekt budowlany za budowlę ochronną. W decyzji o uznaniu za budowlę ochronną można określić szczegółowe obowiązki właściciela lub zarządcy oraz warunki użytkowania budowli ochronnej, w zakresie przewidzianym przez UOC. Ponadto w tej decyzji zawiera się postanowienie o obowiązku udostępnienia budowli ochronnej na cele ochrony ludności na polecenie organu ochrony ludności. Dodatkowo decyzja o uznaniu za budowlę ochronną może dotyczyć również planowanego obiektu budowlanego. Na mocy art. 97 UOC w przypadku przewidywanego wystąpienia klęski żywiołowej, wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, czasu wojny – jeżeli jest to uzasadnione rodzajem przewidywanego zagrożenia, właściwy organ ochrony ludności będzie mógł polecić właścicielowi lub zarządcy budowli ochronnej udostępnienie budowli ochronnej. Polecenie takie będzie podlegać bezzwłocznemu wykonaniu. Zgodnie z art. 102 ustawy w przypadku wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych lub w czasie wojny, jeżeli liczba schronów i ukryć jest niewystarczająca dla zapewnienia ochrony ludności, wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda organizują miejsca doraźnego schronienia. Zorganizowanie miejsca doraźnego schronienia następuje w drodze nakazu przystosowania pomieszczeń budynków, garaży podziemnych, tuneli, budowli ziemnych, wykopów i tym podobnych obiektów do pełnienia funkcji obiektu zbiorowej ochrony albo wykonania miejsc doraźnego schronienia przystosowanych do tymczasowego ukrycia ludności. Jeżeli właścicielem nieruchomości, objętej nakazem albo na której mają być wykonane tymczasowe miejsca doraźnego schronienia jest podmiot inny niż Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, nakaz przystosowania lub udostępnienia nieruchomości albo wykonania tymczasowych miejsc doraźnego schronienia wydaje się w drodze decyzji administracyjnej. Zgodnie z art. 106 ustawy organy ochrony ludności na wniosek właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego przekazują im środki finansowe w formie dotacji celowej na budowę lub przebudowę budowli ochronnych w celu spełniania wymogów budowli ochronnej, organizowanie miejsc doraźnego schronienia, przygotowanie budowli ochronnych do użycia oraz mogą przekazać im środki finansowe w formie dotacji celowej na dostosowanie obiektów do spełniania wymagań technicznych oraz remont i utrzymanie obiektów zbiorowej ochrony. Porozumienie lub decyzja właściwego organu 7 ochrony ludności może przewidywać sfinansowanie zadań w zakresie budowy lub przebudowy budowli ochronnych, organizowania miejsc doraźnego schronienia oraz przygotowanie budowli ochronnych do użycia przez organ ochrony ludności. Finansowanie w tym zakresie dotyczy do 100% kosztów inwestycji zwiększonych w związku z koniecznością zapewnienia funkcji budowli ochronnej.
Dodatkowo UOC w art. 94 stanowi, że kondygnacje podziemne w budynkach użyteczności publicznej lub budynkach mieszkalnych wielorodzinnych oraz garaże podziemne, jeżeli nie przewidziano w nich budowli ochronnej, projektuje się i wykonuje w sposób umożliwiający zorganizowanie w nich miejsc doraźnego schronienia. W świetle art. 84 UOC miejscem takim są obiekty zbiorowej ochrony będące obiektami budowlanymi, przystosowane do tymczasowego ukrycia ludzi, organizowane na zasadach określonych w art. 102. Zgodnie z kolei z art. 102 UOC właściwy organ powinien zorganizować miejsca czasowego schronienia w razie ogłoszenia stanu wyjątkowego lub wybuchu wojny. Obowiązek, o którym mowa w zdaniu poprzedzającym, stosuje się, jeżeli liczba schronów lub ukryć jest niewystarczająca. Miejsca czasowego schronienia mogą być organizowane w szczególności poprzez nałożenie obowiązku adaptacji pomieszczeń w budynkach lub garażach podziemnych na miejsca przeznaczone do ochrony zbiorowej. W przypadku budynków lub garaży podziemnych usytuowanych na nieruchomościach niestanowiących własności Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego obowiązek taki nakłada się w drodze decyzji administracyjnej skierowanej do właściciela nieruchomości. Miejsca tymczasowego schronienia powinny być zaprojektowane i wykonane zgodnie z wymaganiami technicznymi określonymi w przepisach odrębnych.
Należy zauważyć, że wynikający z art. 94 UOC obowiązek projektowania i zagospodarowania kondygnacji podziemnych w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych oraz garaży podziemnych w sposób umożliwiający zapewnienie miejsc do czasowego schronienia dotyczy budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz garaży podziemnych, w których nie ma schronów ani ukryć. Budowle ochronne i miejsca doraźnego schronienia oznacza się za pomocą międzynarodowego znaku rozpoznawczego obrony cywilnej oraz napisu: “SCHRON”, “UKRYCIE” lub “MIEJSCE DORAŹNEGO SCHRONIENIA”.
Obowiązek projektowania i zagospodarowania kondygnacji podziemnych w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych oraz garaży podziemnych w sposób umożliwiający zapewnienie miejsc tymczasowego schronienia, wynikający z art. 94 UOC, ma zastosowanie do inwestycji, dla których: (a) wniosek o pozwolenie na budowę został złożony po dniu 31 grudnia 2025 r. lub (b) zgłoszenie rozbudowy lub innych robót budowlanych (jeżeli pozwolenie na budowę nie jest wymagane) zostało dokonane po dniu 31 grudnia 2025 r.
radca prawny Maciej Łączkowski